مشگین شهر:
مشگين‌شهر (خياو):
نام قديم منطقه مشکين شهر خياو بوده است. شهرستان مشگين‌شهر (خياو) در ۸۳۹ كيلومتري تهران واقع شده است. کوه سبلان در نزديكي آن قرار دارد. آب و هواي آن معتدل كوهستاني است. قدمت تاريخي آن به سده‌هاي اوليه اسلامي مربوط مي‌شود ولي در دوره صفويه رونق بيشتري داشت. مردم اين شهرستان مسلمان و شيعه مذهب بوده و به زبان تركی و فارسی صحبت می كنند. در شهرستان مشگين شهر هنرهای دستی دارای قدمت و اصالت قابل توجهی بوده و نشان دهنده ذوق و سليقه سرانگشتان هنرمند مردمان اين منطقه است. بيش تر صنايع دستی منطقه را بافته های داری تشکيل می دهند که از مهم ترين اين صنايع می توان به قالی بافی، گليم بافی و جاجيم بافی اشاره نمود. علاوه بر اين بافته ها سفال گری نيز از صنايع دستی اين شهرستان محسوب می شود.
مکان های دیدنی و تاریخی – مشگین شهر:
جاذبه های طبيعی و بناهای تاريخی زيادی در شهرستان مشگين شهر وجود دارند. قلعه قهقهه با عظمت خاص و منحصر به فرد خود در بين جاذبه های تاريخی جايگاه خاصی دارد و قلعه ديو قالاسی که قدمت آن به دوره های قبل از اسلام می رسد، از مهم ترين ديدنی های شهرستان مشگين شهر به شمار می آيد. ارشق که از نظر طبيعی ازمناطق بسيار زيبای مشگين شهر بوده و جالب ترين مراتع بهاره و پاييزه عشاير شاهسون را دارد نيز دارای قلعه ای است که در يک منطقه بی نظير و زيبای طبيعی قرار گرفته است. سنگ نبشته ها و کتيبه ها ی ارزشمند باستانی، گورستان های قديمی و قلعه های تاريخی به همراه کوه های مرتعی، رودخانه ها و ديگرجاذبه های طبيعی از مهم ترين مکان های ديدنی اين شهرستان به شمار می آيند.
صنايع و معادن – مشگین شهر:
صنايع شهرستان مشگين شهر را به صنايع دستي و صنايع ماشيني تقسيم مي كنند. از مهم ترين اين صنايع می توان به قالی بافی، گليم بافی و جاجيم بافی اشاره نمود. قالی های مشكين شهر شباهت زيادی به قالی های سراب دارد. در اين منطقه قالی ها و كناره های بادوام و ضخيم با طرح های هندسی بافته می شوند. از مهم ترين طرح هايی كه در قالی بافی اين شهرستان به كار می روند می توان به لچک، ترنج، كله قوچ، زرين، قلم و تک گل اشاره نمود. قالی از صادرات مهم اين شهرستان به شمار می رود. صنايع پارچه بافي و صنايع كوچك محلي نيز در اين شهرستان رواج دارد.
کشاورزی و دام داری – مشگین شهر:
مشگين شهر منطقه ای است كه عمده افراد آن به كشاورزی، باغ داری، دام داری و زنبور داری مشغول هستند مهم ترين محصولات اين شهرستان عبارت اند از: گندم، جو، بنشن، تره بار، برنج، سيب زمينی، آفتابگردان، ذرت، گياهان علوفه ای، سيب، انگور، بادام، زردآلو، گردو، گلابی، گيلاس، آلبالو، هلو، شليل، شفتالو، آلو، آلوچه، به و توت. فرآورده های دامی و هم چنين تهيه عسل از مهم ترين فعاليت های اين شهرستان محسوب می شوند.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي – مشگین شهر:
نام قديم منطقه مشکين شهر خياو بوده است. اين شهر گذرگاه و پناه گاهی برای سوداگران و درمانده گان بود. در سده های اوليه اسلامی مجاهدان و از جان گذشته گانی بودند كه در سبلان سنگر می گرفتند. هر گوشه اين سامان، نشانه هايی از آن روزها را به يادگار دارد. هم چنين روشن گرديده که در زمان هايی دورتر، مدنيتی ناشناخته و بزرگ در اين حوالی بوده كه هم چنان دست نخورده در زير خاک مدفون است.
« خياو» در حاشيه سرزمينی افتاده است كه روزگاری به اسم « آران » مشهور بود. اين منطقه زبانی ويژه داشت كه تا سده چهارم هجری قمری با همه آشفتگی ها و آميخته گی هايش پايدار بود. سكه های به دست آمده از منطقه، متعلق به چند دوره تاريخی با فاصله زمانی كوتاه و دراز و بيش تر مربوط به زمان اتابكان آذربايجان است. نخستين سكه ای كه اعراب در«آران» زده اند، متعلق به سال ۹۰ هجری قمری است. در اين منطقه، گورستان ها و نشانه هايی نيز از سال های اوليه اسلامی به جای مانده است. از اين رو هر چند در بيش تر كتاب های جغرافيايی اسلامی، نامی از آن به ميان نيامده است، اما خياو يا مشگين شهر آبادی اسم و رسم داری بوده است. اما حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ هجری قمری خياو را قصبه ای خوانده است و حد و مرزش را نشان داده و حتی حقوق ديوانی اش را ذكر كرده است: «خياو قصبه ای است در قيلی كوه سبلان افتاده است و چون سبلان در شمال اوست هوايش رو به گرمی مايل است. آبش از كوه جاری است. باغستان اندک دارد حاصلش غله بيش تر بوده، مردمش اكثرا موزه دوز و چوخاگر هستند حقوق ديوانی اش دو هزار دينار است». بااين حساب، قدمت خياو را می شود تا سده های اوليه اسلامی پيش برد. هر چند كه موقعيت جغرافيايی آن اين خيال را در ذهن به وجود می آورد كه در سال های پيش تر نيز منطقه خالی از سكنه نبوده است. اين فكر را قبرهای گبرها يا زردشتيان كه در همه جای آن پراكنده است، بيش تر تاييد می كند. هر چند که بيش تر آن چه از اين منطقه به دست آمده مربوط به دوره اسلامی است.
خياو در دوره صفويه بيشتر رونق گرفت. به گونه ای كه، يكی از اولاد شيخ صفی- شيخ حيدر- حاكم و والی منطقه مشگين و برزند مغان در يكی از دره ها به دست مردی به اسم شيروان شاه قره باغی كشته شد. وی نوه دختری شاه صفی و نوه پسری شيخ صفی بود. شاه اسماعيل فرزند اين مرد نيز در خياو به دنيا آمد.
كتاب با ارزشی به نام « تاريخ العجم و الاسلام » از دوره عباس ميرزا باقی مانده كه توسط شيخ عبدالغفور ثامن نامی نوشته شده است. در اين كتاب، نكته های مبهم مربوط به خياو و آبادی های اطراف آن روشن شده است. مدتی پس از حكومت عباس ميرزا در آذربايجان، خياو توجه ايلات شاهسون را كه در شرف قدرت گرفتن بودند جلب كرد. ييلاق های شاهسون ها در دامنه ساوالان رفته رفته گسترده تر شد و خياو را چون حلقه ای در ميان گرفت. سپس كشتار و غارت آغاز شد. مدت ها اين وضع اسفناک ادامه داشت تا سرانجام در زمان ناصرالدين شاه، حاكمی به نام حسنعلی خان جنرال وارد مشگين شهر شد و شرارت ها را پايان بخشيد.
با آغاز مبارزات مردم در راه كسب مشروطيت، روسيه تزاری هرج و مرج طايفه های شاهسون را به صلاح و صرفه خود نديد و به در خواست حكومت وقت، درصدد سركوب طايفه های ياغی و عصيان گر شاهسون بر آمد. چهار لشگر روسی از چهار طرف به سوی خياو حركت كردند. ژنرال «مدداوف» از اردبيل و «دالما چوف» از تبريز، طوايف شاهسون را محاصره و پس از زد و خوردهای شديد، آنان را وادار به تسليم كردند. سپس همه دارايی شاهسون ها تقسيم شد. اين سال را ايلات مبدا و ماخذ تاريخی قرار می دهند كه در ميان آواره ها و چادر نشين ها به «بولگی ايلی» يا سال تقسيم مشهور است.
مشخصات جغرافيايي – مشگین شهر:
مشگين شهر در ۴۷ درجه و ۴۱ دقيقه طول جغرافيايی و ۳۸ درجه ۲۳ دقيقه عرض جغرافيايی و در بلندی ۱۴۰۰ متری از سطح دريا واقع است. مركز اين شهرستان در منطقه ای كوه پايه ای و در ۸ كيلومتری كوهستان سبلان قرار دارد. آب و هوای آن نسبتا سرد و نيمه خشک است. مسير مشگين شهر - اهر به طول ۶۲ كيلومتر و راه مشگين شهر- اردبيل به طول ۸۵ كيلومتر از مسيرهاي دسترسي اين منطقه به شمار مي روند.
اماکن مذهبی – مشگین شهر:
مقبره شيخ حيدر - مشگين‌شهر: اين مقبره استوانه‌اي مرتفع از آثار اواخر سده‌هاي هفتم يا نهم هجري قمري است. قاب و نماي محرابي سردر، پنجره‌هاي رنگي ، كاشي‌كاري و آجركاري و كتيبه‌هاي اسامي مقدسي به طور زيبايي زينت يافته‌اند.
امام‌زاده سيد سليمان - مشگين شهر: اين آرامگاه در روستاي فخرآباد مشگين شهر واقع شده است. نماي بيروني بنا با سنگ‌هاي سياه رنگ و آجرهاي رگ‌چين تزئين شده است. نماي داخلي نيز تماماً از گچ پوشيده و بر روي آن نقوش اسليمي نقاشي شده است. تاريخ بنا به سال ۱۲۴۴ هجري قمري مربوط است.
آثار تاریخی – مشگین شهر:
آغجه قلعه - مشگين‌شهر: اين قلعه در سينه‌كش كوه سنگي و در حوالي چتين دره و روستاي قره‌قيه مشگين‌شهرقرار دارد. سفالينه‌هاي كشف شده در داخل اين قلعه ، قدمت آنرا به هزاره اول قبل از ميلاد مي‌رساند.
قلعه كهنه - مشگين‌شهر : در ارتفاع شرقي دره باغ نوروز مشکين شهر قلعه‌اي وجود دارد كه با شيبي تند به رودخانه (خياوچاي) منتهي مي‌شود. و در مقابل آن سنگ نبشته پهلوي ساساني قرار دارد. احتمال مي‌رود كه قلعه كهنه، در محل همان قلعه باستاني ساساني بنا شده باشد كه در كتيبه خطي داخل دره ، از قول فارسه هرمزد به آن اشاره شده است.
گورستان اُنار - مشگين‌شهر: اين گورستان در روستاي اُنار و در ۲۴ كيلومتري مشگين شهر واقع شده و سنگ قبرهاي متنوعي دارد. روي سنگ گورهاي موجود اين گورستان نشانه‌هايي هم چون ستاره شش‌پر، تصويرچكش ساده و غيره ديده مي‌شود. در اين گورستان آثار فالليك نيز وجود دارد.
سنگ نبشته شاپور ساساني - مشگين‌شهر: در حدود ۱۰۰ متري شرق ميدان اصلي مشگين شهر دره باغ نوروز واقع شده در كمركش ارتفاع آن ، سنگ نبشته‌اي از آثار شاپور دوم ساساني قرار دارد كه از سه بخش تشكيل شده‌است: سطر اول تا سطر سوم ، تاريخ آن است. اين كتيبه به تاريخ ماه هفتم سال بيست و هشت سلطنت شاپور دوم ساساني يعني به ۲۶۷ سال قبل از هجرت مربوط است. از سطر سوم تا نهم كتيبه، از فارسه هرمزد، مسئول قلعه ياد شده است كه ۶ سال براي ساختن قلعه كار كرده‌است. از سطر نهم تا بيست و يكم ، اندرزي از فارسه هرمزد آمده كه در آن از شهرياران و بزرگان خواسته است اگرقلعه مورد پسندشان قرار گرفت به آن آفرين بگويند و در غير اين صورت قلعه بهتري بسازند.
جاذبه های طبیعی – مشگین شهر:
چشمه ايلاوند - مشگين‌شهر: اين چشمه در ۱۵ كيلومتري جنوب مشگين‌شهر واقع شده و از نوع آب‌هاي كلرورفسفاته و بيكربناته كلسيك گازدار گرم است.
چشمه قوتورسو - مشگين‌شهر: چشمه قوتورسو در ۲۴ كيلومتري آبادي لاهرود مشگين شهر واقع شده است. درجه حرارت آب اين چشمه در حوض و نزديك مظهر ۴۱ درجه است. اين آب در رديف آب‌هاي معدني‌سولفاته كلسيك و گوگرد خيلي گرم است كه آثار اسيد سولفوريك آزاد دارد. بوي هيدروژن سولفوره در اطراف چشمه به شدت احساس مي‌شود.
زيستگاه آقابابا - مشگين‌شهر: اين زيستگاه در ۸۳ كيلومتري شمال شرقي مشگين شهر در كوه‌هاي آقابابا واقع شده و ۷۰ كيلومتر مربع وسعت و ۱۲۰۰ متر از سطح دريا ارتفاع دارد. اين منطقه محل زيست وحوشي مانند كل و بز، گرگ ، خرگوش ، خوك و كبك است.
زيستگاه حسن‌دره‌سي - مشگين‌شهر: اين زيستگاه با ۶۰ كيلومتر مربع وسعت و ۱۷۰۰ متر ارتفاع از سطح دريا در۸۰ كيلومتري شمال شرق مشگين شهر قرار گرفته و حيواناتي مانند كل و بز، خوك، خرگوش ، گرگ، روباه و كبك در آن زندگي مي‌كنند.
زيستگاه هوشنگ ميداني و قره‌گؤل - مشگين شهر: اين ميدان در دامنه شمال غربي کوهستان سبلان به ارتفاع ۲۷۲۵ متر واقع‌شده است. تالاب قره‌گؤل نيز با ۲۸۲۰ متر ارتفاع از سطح دريا در قسمت شمال غربي دامنه‌هاي هرم كوه وجنوب شرقي زيستگاه هوشنگ ميداني قرار دارد. اين منطقه زيستگاه قوچ و ميش ارمني، كبك معمولي ، كبك دري و بسياري از حيوانات و پرندگان وحشي ديگر است.
زيستگاه خروسلو - مشگين‌شهر: زيستگاه خروسلو با ۱۲۰ كيلومتر مربع وسعت و ۱۲۰۰ متر ارتفاع از سطح دريادر ۹۵ كيلومتري شمال شرق مشگين شهر واقع شده و محل زيست انواع وحوش مانند آهو، كل و بز، گرگ، روباه، خرگوش، باقرقره و هوبره است.
زيستگاه موويل - مشگين شهر: اين زيستگاه در بند موويل در جنوب مشگين شهرو در غرب كوه‌هاي هرم سبلان واقع شده است و ارتفاع آن از سطح دريا ۳۲۰۰ متر است. در اين زيستگاه ، قوچ و ميش ارمني، كل و بز از نوع سفيد طوقدار، كبك دري، خرس قهوه‌اي و خاكستري ، گرگ، خوك، خرگوش، انواع پرندگان شكاري و لاشخورزندگي مي‌كنند.
زيستگاه سروان دره‌سي - مشگين‌شهر: اين زيستگاه با ۱۰۵ كيلومتر مربع وسعت در ۲۵ كيلومتري جنوب شرقي مشگين شهر قرار گرفته است. در اين زيستگاه كه ۲۰۰ متر از سطح دريا ارتفاع دارد، كل و بز، خرس قهوه‌اي، قوچ‌و ميش (در زمستان) ، گرگ ، خرگوش ، روباه، كبك و كبك دري زندگي مي‌كنند.
زيستگاه شيروان دره‌سي - مشگين‌شهر: اين زيستگاه با ۷۵ كيلومتر مربع مساحت و با ۲۲۰۰ متر ارتفاع از سطح‌دريا، در ۲۰ كيلومتري جنوب شرق مشگين شهر قرار دارد. زيستگاه (شيروان دره‌سي) محل زندگي دائمي جانوراني مانند كل و بز، خوك ، روباه ، گرگ ، قوچ و ميش ارمني ، خرگوش ، كبك ، كبك دري ، قمري ، فاخته وشماري از جانوران ديگر و پرندگان مهاجر است.
مشکین شهر مهد تمدنهای باستانی شهری خوش آب و هوا با مردمانی فهیم و با فرهنگ غنی در دامنه کوه سر به فلک کشیده سبلان آرمیده است این شهر موطن بسیاری از کسانی است که میشناسید از آن جمله اند: